Η καταπολέμηση της πειρατείας και συνολικά η παραβίαση των πνευματικών δικαιωμάτων, ως φαίνεται έχει εξελιχθεί σε μείζον ζήτημα στην Ελλάδα. Το Δημόσιο θεωρεί ότι ζημιώνεται καθώς δεν εισπράττει τους σχετικούς φόρους.
Παρομοίως, και οι δημιουργοί που υφίστανται απώλειες εσόδων. Ιδίως για τους παρόχους συνδρομητικών υπηρεσιών θεάματος και ψυχαγωγίας, η πειρατεία φαίνεται να τους στερεί έσοδα εκατομμυρίων ευρώ.
Αυτό οφείλεται κυρίως στην ταχεία ανάπτυξη του internet, καθώς η προσβολή των πνευματικών δικαιωμάτων είναι πολύ πιο εύκολη σε σχέση με το παρελθόν. Είναι συχνό στην πράξη το φαινόμενο του ανεξέλεγκτου downloading και κυρίως του streaming οπτικοακουστικών μέσων, τα οποία καλά κρατούν και στην Ελλάδα.
Ιδίως σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο των πλατφορμών συνδρομητικής τηλεόρασης στη χώρα μας, οι χρήστες που έχουν παράνομα πρόσβαση υπολογίζονται μεταξύ 650.000-900.000. Τη στιγμή που οι νόμιμοι χρήστες είναι περί τους 1.200.000.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Ευρωπαϊκού Γραφείου για τη Διανοητική Ιδιοκτησία στην Ελλάδα, το ποσοστό θέασης παράνομου οπτικοακουστικού περιεχομένου συμπεριλαμβάνεται στα υψηλότερα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε ειδικές κατηγορίες δυναμικού κοινού 15-24 ετών, ξεπερνά ακόμη και το 40%, ενώ ο αντίστοιχος ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 27%.
Ο ρόλος της ΕΔΠΠΙ & Οι τελικοί χρήστες
Ο κρατικός μηχανισμός που έχει αναλάβει την αντιμετώπιση της online προσβολής δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στη χώρα μας, δεν είναι άλλος από την ΕΔΠΠΙ. Η Επιτροπή του υπουργείου Πολιτισμού λειτουργεί από τον Σεπτέμβριο 2018.
Ενώπιον της ΕΔΠΠΙ, κάθε δικαιούχος μπορεί να προσφύγει και να καταγγείλει τυχόν παράνομη διάθεση των έργων του στο internet. Η διαδικασία καθώς και οι ενέργειες της επιτροπής είναι καθαρά διοικητικές. Τα δε πρόστιμα που επιβάλλει, δεν αποποινικοποιούν γενικά την προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας. Απλά, η επιτροπή δίνει τη δυνατότητα να αποφευχθεί η ποινική δίκη.
Μέχρι πρότινος, από τη διαδικασία της καταγγελίας, εξαιρούνταν ΡΗΤΑ οι περιπτώσεις:
- Προσβολές που τελούνται από τελικούς χρήστες μέσω λήψεων (downloading), ή μέσω συνεχούς ροής (streaming)
- Μέσω ανταλλαγής αρχείων torrent (peer to peer)
- Μέσω παροχής υπηρεσιών αποθήκευσης δεδομένων με την τεχνική του cloud computing
Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατες νομοθετικές εξελίξεις, αυτό το πλαίσιο έχει αλλάξει. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι πλέον η ΕΔΠΠΙ έχει τη δυνατότητα να επιβάλλει διοικητικά πρόστιμα και σε τελικούς χρήστες που προσβάλλουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας μέσω λήψεων ή συνεχούς ροής.
Η δράση της ΕΔΠΠΙ μέχρι σήμερα φαίνεται να μην ήταν πάντα και τόσο αποτελεσματική. Από το 2018 έως το 2022 είχε εκδώσει συνολικά 38 αποφάσεις αποκλεισμού, ως επί το πλείστον σε ιστοσελίδες. Ωστόσο, ενδιάμεσα, το 2020, φάνηκε ότι δεν είχε μάθει από τα λάθη της.
Εξέδωσε εκ νέου παρόμοιες αποφάσεις για τις ίδιες ιστοσελίδες που προέβλεπε η προηγούμενη απόφαση του 2018, όπου οι χρήστες με μία μικρή αλλαγή στα DNS εξακολουθούσαν να έχουν πρόσβαση. Επιπλέον, σε πολλές από αυτές τις υποτιθέμενες αποκλεισμένες IP, γινόταν ανακατεύθυνση σε άλλη IP που δεν περιλαμβανόταν στην απόφαση.
Στη συνέχεια, η ΕΔΠΠΙ επιτάχυνε τη διαδικασία με 62 αποφάσεις το 2022, και με 89 αποφάσεις ένα χρόνο αργότερα. Το 2024 έγινε ρεκόρ, με την ΕΔΠΠΙ να εκδίδει 124 πρόσθετες αποφάσεις αποκλεισμού.
Σύμφωνα με τις δημόσιες πληροφορίες, οι αποκλεισμοί του περασμένου έτους στόχευσαν συνολικά 810 διευθύνσεις IP και 49 ονόματα τομέα.
Η εστίαση στις διευθύνσεις IP υποδεικνύει ότι το νέο νομοσχέδιο περί προστασίας των δικαιωμάτων στο διαδίκτυο είναι πιθανό να στοχεύει περισσότερο τους server συνεχούς ροής, και λιγότερο τους παραδοσιακούς ιστότοπους των torrents.
Ταυτόχρονα, η στόχευση που επεκτείνεται στους χρήστες, τους βάζει όλους σε ένα σακί. Τόσο τους απλούς οικιακούς χρήστες, όσο και στους επαγγελματίες που προβαίνουν σε παράνομη προβολή του οπτικοακουστικού περιεχομένου σε δημόσιους χώρους, καφετέριες, ξενοδοχεία κλπ.
Σε κάθε περίπτωση, η εφαρμογή των διατάξεων του νομοσχεδίου θα γίνεται μέσω της αντιστοίχισης της ηλεκτρονικής διεύθυνσης IP. Μετά την ταυτοποίηση, θα ακολουθεί η επιβολή του προστίμου στο ΑΦΜ του χρήστη. Παρότι κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να είναι και τόσο απλό όπως εξηγούμε παρακάτω.
Οι τεχνικές κατά της πειρατείας στην Ελλάδα
Το βασικότερο όπλο που θα χρησιμοποιήσουν οι φορείς είναι η επέκταση της τεχνολογίας του δυναμικού αποκλεισμού. Θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει μια σημαντική εξέλιξη σε σύγκριση με τις παραδοσιακές μεθόδους αποκλεισμού. Ο λόγος είναι ότι θα επιτρέπει την ταχεία προσαρμογή σε νέες διευθύνσεις IP και ονόματα τομέα που χρησιμοποιούνται από πειρατικές υπηρεσίες.
Επιπλέον, προβλέπεται ότι αυτό το εργαλείο της δυναμικής διακοπής και της λήψης προληπτικών μέτρων θα είναι γενικότερα διαθέσιμο και για κάθε είδους οπτικοακουστικά έργα.
Αυτό σημαίνει ότι συμπεριλαμβάνει και το streaming ταινιών και σειρών, που προσελκύουν το ενδιαφέρον σημαντικής μερίδας του τηλεοπτικού κοινού. Βλέπετε, στο streaming η αξία του περιεχομένου είναι εφήμερη, και οι παραδοσιακές μέθοδοι αποκλεισμού συχνά δεν είναι αρκετά γρήγορες για να αποτρέψουν σημαντικές απώλειες εσόδων.
Αυτή η ικανότητα, όμως, φαίνεται ότι μπορεί να είναι περισσότερο αποτελεσματική στην αντιμετώπιση της πειρατείας ζωντανών αθλητικών μεταδόσεων, και λιγότερο στις ταινίες από ξένους πειρατικούς παρόχους. Η τεχνογνωσία αυτή βασίζεται στην εμπειρία συνεργασίας μεταξύ των παρόχων συνδρομητικής τηλεόρασης, όπως η Cosmote TV και η Nova.
Αμφότερες οι υπηρεσίες εφαρμόζουν ήδη παρόμοιες τεχνικές για την προστασία του αθλητικού περιεχομένου τους. Οι ίδιες αναφέρουν ότι εδώ και καιρό έχουν αναπτύξει τεχνολογίες αιχμής για τον εντοπισμό πειρατικών συνδέσεων. Μπορούν να βρίσκουν τις πειρατικές IP και να διακόπτουν την παράνομη μετάδοση σε σχεδόν πραγματικό χρόνο.
Οι δύο ελληνικοί πάροχοι συνδρομητικής τηλεόρασης καταθέτουν κάθε φορά, εγκαίρως μία τεκμηριωμένη αίτηση προς την Εταιρεία Οπτικοακουστικών Έργων (ΕΠΟΕ). Στη συνέχεια, η ΕΔΠΠΙ, ο ΟΠΙ, και οι διωκτικές Αρχές, συνεργάζονται προκειμένου να δοθεί άμεσα εντολή στους παρόχους, ΟΤΕ, Nova, και Vodafone να διακόψουν τις παράνομες μεταδόσεις.
Από εκεί και μετά, εισέρχεται στη διαδικασία του εντοπισμού και ο νέος νόμος. Δίνει στις αρχές το δικαίωμα, με εισαγγελική έγκριση, να ζητούν από παρόχους στοιχεία ταυτοποίησης χρηστών, όπως ΑΦΜ, μέσω της αντιστοίχισης με IP διευθύνσεις.
Η περίπτωση του streaming – Μπορούν να εντοπιστούν οι πάντες;
Ωστόσο, όλα αυτά φαίνεται να είναι θεωρητικά, καθώς το ότι μπλοκάρουν “δυναμικά” την πειρατεία οι ελληνικοί φορείς συνδρομητικής τηλεόρασης το λένε δημόσια από το 2023. Κάτι που στην πράξη όμως, δεν φαίνεται να έχει πάντα και τόσο μεγάλη επιτυχία με τις πειρατικές IPTV πλατφόρμες του εξωτερικού.
Αυτοί που διανέμουν δωρεάν το οπτικοακουστικό περιεχόμενο των δημιουργών και των συνδρομητικών υπηρεσιών τηλεόρασης, μπορούν να είναι με τη σειρά τους εξίσου δημιουργικοί. Ιδίως όταν πρόκειται για την αποφυγή της επιβολής του νόμου οι περισσότεροι χρησιμοποιούν προηγμένες τεχνικές και εργαλεία.
Σε ό,τι αφορά τα πρόστιμα στους χρήστες που βλέπουν πειρατικό streaming, και εδώ στην πράξη τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Ιδίως στον εντοπισμό όσων βλέπουν παράνομα το περιεχόμενο συνδρομητικών υπηρεσιών. Ο λόγος είναι ότι η συνεχής ροή αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση.
Στο streaming πειρατικών ταινιών και σπορ δεν υπάρχει διαρκές αντίγραφο. Το περιεχόμενο εξαφανίζεται μόλις τελειώσει το έργο ή ο αγώνας. Αυτό σημαίνει ότι ο αποκλειστικός έλεγχος σχετικά με τα δικαιώματα αναπαραγωγής και διανομής δεν θα έχει κάποια βάση. Λόγω του ότι η αναπαραγωγή και η διανομή απαιτούν τη δημιουργία ενός χειροπιαστού αποδεικτικού.
Όταν κάποιος κατεβάζει ένα πειρατικό αρχείο δημιουργείται ένα πλήρες και διαρκές αντίγραφο, το οποίο ταιριάζει στον ορισμό της αναπαραγωγής. Όταν κάποιος παρακολουθεί μια πειρατική ροή, αυτό δεν συμβαίνει συνήθως.
Υπάρχει και ένα άλλο πιο θεμελιώδες ζήτημα. Ακόμη και αν οι αρχές μπορέσουν να λάβουν τη διεύθυνση IP του χρήστη που παρακολουθεί στο σπίτι πειρατικό streaming, θα πρέπει να αποδείξουν ότι το εν λόγω πρόσωπο ασχολήθηκε πραγματικά με παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων.
Ο ISP μπορεί να γνωρίζει ή να υποψιάζεται ότι ο χρήστης παρακολουθεί πειρατικό περιεχόμενο, μόνο αν δεν χρησιμοποιούσε VPN. Από εκεί και μετά, μπορεί να ενεργήσει μόνο αν λάβει νομική ειδοποίηση από τους κάτοχους πνευματικών δικαιωμάτων, έτσι ώστε οι αρχές να ζητήσουν τα στοιχεία ταυτοποίησης του χρήστη.
Αν ο χρήστης χρησιμοποιούσε ισχυρό VPN, και δεν είχε πληρώσει κουτιά με συνδρομή για το παράνομο streaming, έτσι ώστε να εντοπιστεί σχετική συναλλαγή με το πειρατικό κύκλωμα, είναι δύσκολο να αποδειχτεί στην πράξη.
Ο λόγος είναι ότι σε αντίθεση με τις λήψεις BitTorrent, η IP του ατόμου που παρακολουθεί ροές που φιλοξενούνται κεντρικά δεν είναι σε κοινή θέα, οπότε δεν μπορεί να εντοπιστεί εύκολα από τους δικαιούχους του περιεχομένου. Πόσο μάλιστα, αν χρησιμοποιεί VPN ή Debrid υπηρεσίες.
Θεωρητικά, τα πειρατικά κυκλώματα που διακινούν με συνδρομή το παράνομο streaming συνδρομητικής τηλεόρασης, θα μπορούσαν να καταγράφουν τους χρήστες. Αυτούς δηλαδή που χρησιμοποιούν τις πλατφόρμες τους για να βλέπουν το πειρατικό περιεχόμενο και τις ζωντανές αναμεταδόσεις.
Ωστόσο, για να αποκαλυφθεί η κίνηση και τα δεδομένα των χρηστών, θα πρέπει να συμβεί ένας συνδυασμός πολλών γεγονότων. Να ασκηθεί δίωξη στους υπεύθυνους της πειρατικής πλατφόρμας ή υπηρεσίας, όπως έγινε πρόσφατα στη χώρα μας.
Κατόπιν, αυτοί να αναγκαστούν να παρέχουν όλες τις πληροφορίες που αφορούν τους πελάτες τους. Αυτό, παρότι με τις νέες διατάξεις γίνεται πλέον κανόνας στην Ελλάδα, απαιτεί εξ ορισμού τη βοήθεια από τρίτο μέρος για να εντοπιστεί ο χρήστης. Πρέπει δηλαδή να εξαρθρωθεί το τυχόν κύκλωμα και στη συνέχεια να εντοπιστούν οι συνδρομητές που ταυτοποιήθηκαν κατά την έρευνα.
Με άλλα λόγια, το πιο προφανές θέμα εδώ είναι ότι δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν οι καταναλωτές που δεν χρησιμοποιούν πειρατικές πλατφόρμες με συνδρομή, ή με παράνομα TV Sticks και κουτιά πειρατικής IPTV που πωλούνται.
Ιδίως όταν στο παιχνίδι μπαίνουν και οι Debrid υπηρεσίες που κρυπτογραφούν την κίνηση των δεδομένων δρομολογώντας τα μέσω ασφαλών διακομιστών.
Δεν υπάρχει τίποτα εγγενώς παράνομο σε αυτές τις υπηρεσίες. Το γεγονός ότι έχουν αποδειχθεί όλο και πιο δημοφιλείς σε αυτούς που αρέσκονται στην πειρατεία, οφείλεται στο ότι παρέχουν πρόσβαση σε premium hosters για να υλοποιηθούν οι λήψεις ή το streaming χωρίς να αποκαλύπτεται η IP. Αυτό όμως, δεν τις καθιστά απαραιτήτως παράνομες.
Επιπλέον, ακόμη και όταν ο ISP βλέπει ότι ο χρήστης χρησιμοποιεί Debrid, δεν μπορεί να γνωρίζει τι περιεχόμενο παρακολουθεί. Με τη συνδυαστική χρήση συμβατού VPΝ που προσθέτει ένα επιπλέον στρώμα κρυπτογράφησης, δεν αποκαλύπτεται ούτε η χρήση debrid.
Το ίδιο ισχύει και στο streaming των Live sports. Όπως αναφέραμε προηγουμένως, ο ISP θα δει ότι η IP του χρήστη συνδέεται με παράνομους streamers αγώνων, μόνο αν δεν χρησιμοποιεί ένα ισχυρό VPN.
Όλα αυτά σημαίνουν θεωρητικά, ότι οι μεμονωμένοι χρήστες που αρνούνται να πληρώνουν συνδρομές στους νόμιμους παρόχους streaming, μπορούν να αποφεύγουν τον εντοπισμό που επιφέρει τα πρόστιμα. Κυρίως αυτοί που αποφεύγουν τις πληρωμένες πειρατικές πλατφόρμες. Για αυτούς που συνεχίζουν να πληρώνουν σε πειρατική υπηρεσία IPTV, θα κάνουμε βίντεο για ηλίθιους.
Ως εκ τούτου, υπάρχουν πολλές και πραγματικές δυσκολίες όσον αφορά την εφαρμογή του νέου νομοσχεδίου περί προστασίας των δικαιωμάτων στο internet.
Ιδίως για τους διεθνείς πειρατές που διακινούν δωρεάν το streaming, απαιτούνται πολύχρονες και πολυδάπανες προσπάθειες στην Ελλάδα, ώστε να αποκλειστούν οριστικά και αμετάκλητα. Κάτι τέτοιο όμως, είναι πολύ δύσκολο έως και αδύνατο για να επιτευχθεί.
Ταυτόχρονα, ο μεγάλος αριθμός χρηστών καθιστά δύσκολη την καθολική εφαρμογή του νόμου σε ευρεία κλίμακα. Ιδίως για τα πρόστιμα στους μεμονωμένους χρήστες που παρακολουθούν κατ’ ιδίαν το δωρεάν παράνομο streaming.
Σε αυτούς δηλαδή που δεν το εκτελούν με ειδικά αγορασμένα κουτιά ή συνδρομή, και δεν το διακινούν δημόσια, πρέπει να στηθεί ένας ολοκληρωτικός μηχανισμός παρακολούθησης. Αυτό, όμως, δημιουργεί το σοβαρότατο πρόβλημα της υπονόμευσης της δημοκρατίας και της ελευθερίας των χρηστών στο internet.
Από την άλλη, σε ό,τι αφορά την πειρατεία μέσω downloading, το μεγαλύτερο λάθος που μπορεί να κάνει ο τελικός χρήστης σήμερα, είναι να συνεχίσει να κάνει πειρατικό torrenting χωρίς τη χρήση ενός VPN. Να κατεβάζει δηλαδή ακάλυπτος τις πειρατικές ταινίες μέσω BitTorrent κλπ.
Για παράδειγμα, να χρησιμοποιεί πλατφόρμες όπως το Stremio και εν αγνοία του να τις έχει αφήσει να αναλάβουν ως client, τις λήψεις των torrents μέσω της σχετικής εφαρμογής. Χωρίς να έχει μονίμως ενεργό ένα ισχυρό VPN, ή χωρίς να κάνει λήψεις αποκλειστικά και μόνο σε debrid torrents.
Υπάρχει ηθικό ζήτημα;
Η εξίσωση του χρήστη με τον διακινητή πειρατικού περιεχόμενου εγείρει και σημαντικά ηθικά ζητήματα.
Ο χρήστης που καταναλώνει πειρατικό περιεχόμενο παραβιάζει πνευματικά δικαιώματα, αλλά είτε πληρώνει γι’ αυτό, είτε δεν έχει κανένα οικονομικό όφελος. Αντίθετα, ο διακινητής, τις περισσότερες φορές έχει άμεσο οικονομικό κέρδος από την παράνομη δραστηριότητα. Για πολλούς, η ισοπέδωση αυτής της διαφοράς είναι άδικη.
Επιπλέον, αυτό ενέχει και τον κίνδυνο να εμφανιστούν απαράδεκτα φαινόμενα άνισης μεταχείρισης. Τα πρόστιμα να πέφτουν βροχή στους απλούς χρήστες που δεν έχουν την τεχνογνωσία να τα αποφύγουν. Σε αντίθεση με πολλούς διακινητές που μπορεί να έχουν νομική κάλυψη, ή να γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν για να μην εντοπιστούν.
Μερικές χώρες όπως η Γερμανία, έχουν αναπτύξει συστήματα που επιτρέπουν τον εντοπισμό χρηστών παράνομου περιεχομένου. Ακόμα και όταν χρησιμοποιούν τεχνικές απόκρυψης της IP. Αυτό το έχουν επιτύχει μέσω προηγμένων λογισμικών και τεχνικών ανάλυσης δεδομένων.
Τέτοιου είδους τεχνικές καταπολέμησης, έχουν εγείρει σοβαρά ζητήματα προστασίας προσωπικών δεδομένων και πολιτικών ελευθεριών. Ιδίως στη Γερμανία είναι σε εξέλιξη αγωγές στα δικαστήρια για παραβιάσεις των ατομικών ελευθεριών.
Δεν είναι σαφές εάν υπάρχουν και από την ελληνική πολιτεία παρόμοια σχέδια για ολοκληρωτική συλλογή δεδομένων χρηστών. Σιγά μην μας το έλεγαν και δημόσια. Όμως, από μόνη της η απειλή του προστίμου για τον χρήστη, μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά. Εν ολίγοις να ξεκινήσει να πληρώνει τις συνδρομητικές υπηρεσίες θεάματος.
Παρ΄όλα αυτά, μια πρόσφατη μελέτη σε μεγάλο πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, το LA Autónoma, ανέδειξε ότι οι απειλή ενός σημαντικού προστίμου δεν θα επηρέαζε την πλειονότητα των χρηστών. Η μελέτη διαπίστωσε ότι όταν τέτοιου είδους απειλές εισέρχονται στην εξίσωση, οι χρήστες αντιδρούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, και οι περισσότεροι δεν θα εγγραφούν στις νόμιμες υπηρεσίες streaming.
Η ίδια μελέτη στο ισπανικό πανεπιστήμιο, διαπίστωσε ότι η προσφορά σημαντικών εκπτώσεων από τις συνδρομητικές υπηρεσίες θεάματος, θα ήταν πολύ πιο αποτελεσματική. Ευτυχώς, οι δύο μεγάλες ελληνικές πλατφόρμες συνδρομητικής τηλεόρασης στη χώρα μας, φαίνεται να υλοποιούν αυτή τη στρατηγική των πιο προσιτών συνδρομών.
Φυσικά, οι ελληνικές Αρχές ισχυρίζονται ότι σε καμία περίπτωση, δεν μπορεί η Πολιτεία να αγνοεί την προσβολή των πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων. Από οποιονδήποτε και εάν προέρχεται.
Λένε ότι με το νέο νομοσχέδιο δεν αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο ο ιδιώτης χρήστης, με εκείνο τον χρήστη που παρανομεί με σκοπό το κέρδος. Και προσθέτουν ότι αυτό αποδεικνύεται από την κλιμάκωση των διοικητικών προστίμων που εισάγονται.